Compost Kitchen

तसं गांडूळ खत लहानपणापासून घरी पाहिलेलं केलेलं असल्यामुळे कचऱ्यात कसा हात घालायचा असे प्रश्न आधीच सुटलेले होते.. आणि सासरी सुद्धा घराभोवती मोकळी जमीन, भरपूर झाडं आणि चहा झाला कि टाका चोथा कढीलिंबाच्या झाडाला असं वातावरण.. त्यामुळे compost ची basket घरी आणायला तसा काही विरोध व्हायचं कारण नव्हतं.. फक्त प्रश्न एवढेच होते.. असल्या गोष्टी ऐसपैस मोकळ्या जागेत करणं वेगळं पण मुंबई सारख्या ठिकाणी जिथे माणसांनाच राहायची जागा कमी पडते तिथे अजून कचऱ्याला राहायला जागा कशी करायची? घरात वासबीस आला तर? रोजच्या रोज उस्तवार होईल का? शेवटी ठरवलं करून तर बघू.. फारतर काय प्रयोग फसला तर फेकून द्यायला लागेल.. big deal .. 

छोटीशी चौकोनी बास्केट .. खेळती हवा रहायला चारही बाजूंनी आणि वरती असे नेट लावलेले(मच्छरदाणी ची असते तशी जाळी), एक छोटी bag compost खत, एका bag मध्ये coco peat (आपल्या भाषेत नारळाच्या शेंडीचं भुसकट) आणि हलवायला एक लोखंडी दांडकं.. बास्केट मध्ये खत पसरायचं आणि रोजचा स्वयंपाक घरातला ओला कचरा घालायला सुरवात करायची.. एकच नियम म्हणजे कचरा बारीक तुकडे करून घालायचा आणि प्रत्येक वेळेला कचरा घातल्यावर हलवायला विसरायचं नाही.. इतकं सोपं होतं ते..  

आता या basket मध्ये काय काय घालू शकतो - जेवण झाल्यावरचं पानातील खरकटं, शिळं अन्न उरलं असेल तर, भाज्यांची देठं, साली, टरफलं, चहाचा चोथा नं धुता.. थोडक्यात पेपर, प्लास्टिक आणि non veg waste सोडून बहुतेक सगळंच..
basket अर्धी भरेपर्यंत सारखी हलवायची तळापासून आणि त्यानंतर फक्त वरवर हलवायचं.. म्हणजे पूर्ण भरेपर्यंत खालचं अर्ध खत तयार असतं.. ते काढून घ्यायचं आणि परत वरती कचरा घालत राहायचं म्हणजे practically basket कधीच complete भरत नाही.. पण मी पाऊण basket भरल्यावर थोडासा ब्रेक दिला होता सरळ.. आणि मग तयार खत झाडात घालून फक्त तळात छोटासा layer ठेऊन परत पहिल्यापासून सुरु केलं होतं..
पहिल्यांदा trip ला जाताना थोडं tension आलं होतं कि आता याचं काय करायचं.. मग तसंच रामभरोसे सोडून गेलो.. आल्यावर बघितलं तर जायच्या दिवशी जसं होतं तसंच होतं.. म्हणजे वास पण येत नव्हता पण decomposition पण झाले नव्हते.. फक्त hang झाली होती system.. एक ढवळी मारून पुढचा कचरा घातल्यावर परत सुरु झाली.. त्यामुळे काही त्रासदायक वाटलं नाही.. 

सुरवातीला हौसेने सुरु केलेला आणि सोपा वाटलेला हा उद्योग तसा तितकाही सोपा नाही असं हळूहळू वाटायला लागलं.. एकतर रोजच्या रोज waste सुद्धा चिरत बसा.. आठवड्याच्या भाजीत २-३ पालेभाज्या आल्या तर खूपच साठतो कचरा.. कधी जास्त पाहुणे असल्यावर, फारच कंटाळा आला तर एखाद वेळा जातोही कचरा डस्टबिन मध्ये.. पण ठिके, जमेल ते दिवस आपले म्हणून सोडून द्यायचं.. असं करत करत दीड वर्ष झालंय आता उत्साह टिकवून ठेवलाय त्याला.. सगळे seasons अनुभवले आता त्या bacteria's नी.. 

तसा सहसा याला घाण वास येत नाही.. बास्केट open केल्या केल्या earthy smell (मातकट वास) आला आणि थोडं गरम जाणवलं कि समजायचं we are on right track .. घरी पूजा करत असतील तर त्याचं निर्माल्य आवर्जून घालावं म्हणजे त्या फुलांमुळे aroma छान येतो.. फक्त याचं एक तंत्र थोडं काळजीपूर्वक सांभाळायला लागतं.. खूप गिच्च ओलं झालं तर वास येऊ शकतो आणि कोरडं झालं तर decomposition होत नाही.. हा balance सांभाळायला coco peat .. खूप ओलं झालं आणि वास येतोय वाटलं तर लगेच घाबरून फेकून द्यायचं नाही.. सकाळ संध्याकाळ coco peat किंवा लाकडाचा भुस्सा घालून हलवायचं.. २ दिवसात back to normal येते.. आणि कोरडं होतंय वाटलं तर पाणी घालायचं.. 

लोकं खरंच खूप काही करतात eco friendly lifestyle maintain करण्यासाठी.. आपण त्यामानानी काहीच करू शकत नाही.. निसर्गाच्या जवळ जायचा आपल्याकडून एवढाच छोटा प्रयत्न..